Οι εντεινόμενες ανά τον κόσμο επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και η συνεχιζόμενη παγκόσμια γεωπολιτική αστάθεια των τελευταίων χρόνων έχουν αναδείξει την επιτακτική ανάγκη για τη μετάβαση του ενεργειακού τομέα προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ).
Στοχεύοντας στην πλήρη απανθρακοποίηση της Ευρωπαϊκής οικονομίας μέχρι το 2050, η ΕΕ έχει θέσει ενδιάμεσους στόχους για το 2030, μεταξύ των οποίων η κάλυψη τουλάχιστον του 42,5% της παραγόμενης και καταναλισκόμενης ενέργειας από ΑΠΕ (ibid). Η οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (EE 2018/2001, REDII) διαμορφώνει τη στρατηγική επίτευξης του στόχου αυτού και εισάγει στο Ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την ενεργειακή μετάβαση, τον θεσμό των Ενεργειακών Κοινοτήτων (ΕΚοιν).
Ως συνεταιριστικός θεσμός, οι ΕΚοιν συμβάλλουν στην ενεργειακή μετάβαση στην ολότητα των οικολογικών, κοινωνικών και οικονομικών διαστάσεών της, προτείνοντας ένα εναλλακτικό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας το οποίο δίνει προτεραιότητα στις ανθρώπινες ανάγκες και στον σεβασμό προς το περιβάλλον σε αντίθεση με το παρόν κερδοσκοπικό μοντέλο.
Στην Ελλάδα, η ανάπτυξη των ΕΚοιν, αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση. Το 2018, πριν ακόμα τη διαμόρφωση του σχετικού νομοθετικού πλαισίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ελληνική κυβέρνηση ψήφισε τον νόμο 4513 για τη στήριξη της ίδρυσης ΕΚοιν. Το 2023, με το εθνικό θεσμικό πλαίσιο πλέον προσαρμοσμένο στις ευρωπαϊκές οδηγίες, η Ελλάδα έφτασε τις 1.677 ενεργές οντότητες ΕΚοιν (ΓΕΜΗ, 2023). Παρότι ο αριθμός αυτός δείχνει μεγάλος, προκύπτουν ορισμένοι προβληματισμοί σχετικά με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των εν λόγω οντοτήτων.
Η παρούσα ανάλυση στοχεύει στην αξιολόγηση της ανάπτυξης των ΕΚοιν στην Ελλάδα με γνώμονα δύο παραμέτρους: α) τη συμβολή τους στη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση και β) στην καταπολέμηση της ενεργειακής ένδειας. Σημείο εκκίνησης της αξιολόγησης αποτελεί η ανάλυση του εθνικού θεσμικού πλαισίου το οποίο καθορίζει τη δημιουργία και τη λειτουργία των ΕΚοιν και συνεπώς επηρεάζει τη λειτουργία και τον συνολικότερο αντίκτυπό τους. Πιο συγκεκριμένα, τα ερευνητικά ερωτήματα που καθοδηγούν την παρούσα εργασία είναι τα εξής: Ποιο είναι το υπάρχον ευρωπαϊκό και εθνικό θεσμικό πλαίσιο των ΕΚοιν στην Ελλάδα και τι αντίκτυπο έχει η λειτουργία τους; Ποια είδη ΕΚοιν συναντάμε στην Ελλάδα; Πώς συμβάλλουν τα διαφορετικά είδη ΕΚοιν στη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση και στην αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας στην Ελλάδα;
* Μελέτη της
Αναστασίας Σκάπουλα, επιστημονικής συνεργάτιδας Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης ΕΝΑ, φοιτήτριας Μεταπτυχιακού Βιώσιμης Ανάπτυξης, KU Leuven
