«Τα Κοινά και ο ρόλος του κράτους: Μια νέα πρόκληση για την Αριστερά;» ήταν το θέμα της πρώτης διάλεξης του νέου κύκλου σεμιναρίων οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας που οργάνωσε το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ, με εισηγήτρια τη Δώρα Κοτσακά, Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας του ΕΚΠΑ.
Έναυσμα του σεμιναρίου αποτέλεσε η αφετηριακή διαπίστωση ότι, ενώ η συζήτηση γύρω από τα Κοινά αποκτά αυξανόμενη δυναμική, με διαρκώς διευρυνόμενο ακροατήριο, οι εφαρμοζόμενες πολιτικές παραμένουν αποσπασματικές και λειτουργούν σχεδόν αποκλειστικά σε μικρή κλίμακα. Η γενικευμένη εφαρμογή τους προϋποθέτει, σύμφωνα με την εισηγήτρια, το κατάλληλο νομικό και θεσμικό πλαίσιο, κι αυτό με τη σειρά του απαιτεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους. Φύσει ανοικτά, τα Κοινά ως εφαρμοσμένη πολιτική μπορούν να ενθαρρύνουν την πολιτική συμμετοχή από τα κάτω και να συνεισφέρουν στην κοινωνική ενδυνάμωση και χειραφέτηση.
Έμφαση δόθηκε στο ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα Κοινά στην αλλαγή του μοντέλου παραγωγής στο πλαίσιο της οικονομίας έντασης γνώσης και της ψηφιοποίησης: Εξαιτίας των δομικών τεχνολογικών αλλαγών, η αξία παράγεται σήμερα κυρίως από άυλα αγαθά σε τομείς όπως η έρευνα, η γνώση, η πληροφορία κ.λπ. – μια εξέλιξη με σημαντικά παρεπόμενα για τον καπιταλισμό. Η θεωρία των Κοινών υποστηρίζει ότι, για να ευδοκιμήσουν αυτού του τύπου τα αγαθά, ιδιότητες όπως η ανοικτότητα, τα δίκτυα και ο ομότιμος τρόπος παραγωγής προϋποτίθενται. Είναι αυτή ακριβώς η παράμετρος που επιτρέπει στην ανάλυση των Κοινών να συμβάλει στην αναζήτηση λύσεων –από τη σκοπιά της κοινωνικής χειραφέτησης– που αφορούν την τεχνολογία, την τεχνητή νοημοσύνη, τα μεγαδεδομένα (big data), τη βιοτεχνολογία κ.ά.
Όπως επισήμανε η εισηγήτρια, στη σχετική βιβλιογραφία σημειώνεται μια διαρκώς αυξανόμενη σύμπλευση ως προς την ανάγκη επινόησης ενός νέου πλαισίου κατανόησης της αξίας, υπό τον όρο «μετατόπιση αξίας» (value shift). Η μετατόπιση αυτή χαρακτηρίζεται από την αυξημένη δυνατότητα δημιουργίας αξίας μέσω ομότιμης, βασισμένης στα Κοινά, παραγωγής και άλλων πρακτικών της συνεργατικής οικονομίας. Το κλειδί είναι η μετατόπιση από «εξορυκτικά» μοντέλα και πρακτικές, που αποφέρουν κέρδος σε κάποιους εις βάρος άλλων, σε μοντέλα και πρακτικές αναπαραγωγής της αξίας που πλουτίζουν τις κοινότητες και τους πόρους στους οποίους εφαρμόζονται.
Την ίδια στιγμή, η αιχμή μετατοπίζεται, όπως τονίστηκε, από την ιδιοκτησία –τον ακρογωνιαίο λίθο του καπιταλισμού και του σύστοιχου νομοθετικού περιβάλλοντος– στη διαχείριση του πόρου: Τα κινήματα των Κοινών επικεντρώνονται στο δικαίωμα χρήσης και στο δικαίωμα πρόσβασης σε έναν πόρο, όχι στην ιδιοκτησία του. Αναδύονται έτσι νέες μορφές ιδιοκτησίας και δανεισμού, νέα είδη νομικών συμβάσεων. Μια νέα επιχειρηματική υποκουλτούρα έχει δημιουργηθεί. Όπως όμως συνομολογήθηκε από όλους τους συμμετέχοντες, βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή, στο στάδιο όπου προσπαθούμε να την περιγράψουμε με όρους όπως «Κοινά» ή «ομότιμη παραγωγή».
Κλείνοντας την εισήγησή της, η Δώρα Κοτσακά αναφέρθηκε στο πώς οι εξελίξεις αυτές αναμένεται να επηρεάσουν τον καπιταλισμό: Η αφαίρεση οικονομικών τομέων δεν ευνοεί ένα σύστημα που χρειάζεται συνεχή επέκταση για την αυτοσυντήρησή του. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναφέρθηκε η Wikipedia, η οποία στέρησε από τη διαφημιστική βιομηχανία τρία δισεκατομμύρια δολάρια. Οι νέες αυτές μορφές θα μπορούσαν όμως να αποτελέσουν μια εναλλακτική λύση μόνο εάν καλλιεργηθούν, ενισχυθούν και προστατευθούν, στα αρχικά τουλάχιστον στάδια, μικρής κλίμακας δομές ως μέρος ενός πολιτικού σχεδίου και επίσημων εφαρμοσμένων πολιτικών. Κι αυτό, όπως επισημάνθηκε, προϋποθέτει ριζική αλλαγή του τρόπου με τον οποίο σκεπτόμαστε την τεχνολογία, την ιδιοκτησία και την εργασία.
* Tο άρθρο της Δώρας Κοτσακά στο οποίο βασίστηκε η εισήγηση δημοσιεύεται στο Yearbook 2019 του transform! europe με τίτλο Commons Transition and the Role of the State – A New Question for the Left
Νέος κύκλος σεμιναρίων του ΕΝΑ
Μετά την περσινή επιτυχημένη διεξαγωγή του πρώτου κύκλου σεμιναρίων οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής θεωρίας, το ΕΝΑ οργανώνει φέτος, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, σειρά διαλέξεων σεμιναριακού χαρακτήρα.
Αν η περσινή θεματολογία ήταν, κατά κύριο λόγο, αφιερωμένη στα διδάγματα της κρίσης και στον τρόπο με τον οποίο αυτή επηρέασε το περιεχόμενο και την πρόσληψη εννοιών όπως το δημόσιο χρέος και ο κατώτατος μισθός, η κοινωνική ασφάλιση και η παιδική προστασία ή η ευρωπαϊκή θεσμική τάξη και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, στη φετινή περίοδο η έμφαση δίνεται στην πρόσφατη εμπειρία της αριστερής διακυβέρνησης στην Ελλάδα και στα διακυβεύματα που αυτή ανέδειξε. Το όλο εγχείρημα βρέθηκε αντιμέτωπο με προκλήσεις και παθογένειες δεκαετιών, χρειάστηκε όμως να αναπτυχθεί σε οριακές συνθήκες και να αναμετρηθεί με νέα δεδομένα και καινούρια ερωτήματα. Διαφάνηκαν έτσι τα όρια επεξεργασιών του παρελθόντος, δοκιμάστηκαν παραδεδομένες αντιλήψεις αλλά αναδείχθηκαν και νέα διλήμματα ή/και πρωτόγνωρα προβλήματα που ζητούσαν -και εξακολουθούν να αναζητούν- διαφορετικές απαντήσεις.
Υπό ποιες συνθήκες μπορεί, για παράδειγμα, να διαμορφωθεί -και να ασκηθεί με επιτυχία- μια προοδευτική εξωτερική πολιτική; Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την πολιτιστική μας κληρονομιά με όρους (οικονομικής) βιωσιμότητας προς όφελος της κοινωνικής πλειοψηφίας; Πως (ανα)συγκροτείται ένα αριστερό κόμμα για να υπερβεί την κρίση της πολιτικής; Πώς χαράσσονται και πώς υλοποιούνται δημόσιες πολιτικές με προοδευτικό πρόσημο; Πώς σχεδιάζονται και προωθούνται μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις δομικού χαρακτήρα για τη διεύρυνση π.χ. της πρόσβασης στις υπηρεσίας υγείας και την αναβάθμιση της κοινωνικής προστασίας, υπό συνθήκες δημοσιονομικής ασφυξίας; Ποια θα μπορούσε να είναι μια εναλλακτική πολιτική για τη διασφάλιση της καθολικής παροχής ποιοτικών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας που να υπερβαίνει το δίπολο ιδιωτικοποίηση – κρατικοποίηση; Μπορεί η θεωρία των Κοινών να λειτουργήσει προωθητικά για την επεξεργασία νέων μορφών αξιοποίησης υλικών και άυλων αγαθών στο πλαίσιο μιας ριζοσπαστικής προσέγγισης της συντελούμενης αναδιοργάνωσης του τρόπου και των σχέσεων παραγωγής;
Αυτά και άλλα ερωτήματα θα επιχειρήσει να θέσει και να απαντήσει, στο πλαίσιο του νέου κύκλου σεμιναρίων που διοργανώνει το τρέχον και το επόμενο έτος, το ΕΝΑ.
Διαβάστε ακόμη:
