Από τον “κλασικό” δανεισμό προς τους ΟΤΑ, στη δημιουργία ολοκληρωμένων πλαισίων χρηματοδότησης. O Πρόεδρος του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων (ΤΠ&Δ), Κωνσταντίνος Βαρλαμίτης και ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ), Βασίλειος Τσολακίδης περιγράφουν στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ την εμπειρία από τα Προγράμματα Ενεργειακής Αναβάθμισης των ΟΤΑ.

*  Τι ρόλο παίζουν ή μπορούν να παίξουν οι επενδύσεις των ΟΤΑ στην ανάπτυξη;

Οι επενδύσεις των ΟΤΑ στις σημερινές συνθήκες έχουν σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη της χώρας και στην έξοδο της οικονομίας από την κρίση, αφού δεν εξαρτώνται από μακροοικονομικές προβλέψεις ούτε από προϋποθέσεις άμεσης κερδοφορίας, όπως οι επενδύσεις που διενεργεί ο ιδιωτικός τομέας. Αντίθετα, πολλές από τις επενδύσεις των ΟΤΑ, εκτός από το εμφανές κοινωνικό όφελος, αποτελούν προϋπόθεση για την υλοποίηση μικρών ή και μεγάλων ιδιωτικών επενδύσεων στην τοπική κοινωνία. Πολλές φορές μάλιστα, οι επενδύσεις γίνονται από επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην τοπική αγορά, με αποτέλεσμα να δημιουργείται στη συνέχεια μια δευτερογενής αναπτυξιακή μόχλευση.

* Είναι όμως εφικτές οι επενδύσεις των ΟΤΑ στις σημερινές συνθήκες; Υπάρχουν πόροι ή διασφαλίζεται στο επίπεδο των ΟΤΑ η διαφάνεια και η χρηστή διαχείριση;

Πολλά είναι τα ερωτήματα που μπορεί να απασχολήσουν τους πολίτες και την κοινωνία, για τις δημόσιες και πολύ περισσότερο για τις δημοτικές επενδύσεις.

Ποια είναι όμως η κατάσταση: Με βάση κυρίως το ν. 4412/16 για τις Δημόσιες Προμήθειες και το ν. 3852/10, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει (πρόγραμμα Καλλικράτης), έχει διαμορφωθεί ένα επαρκές θεσμικό πλαίσιο, που προβλέπει αφενός διαφανείς και λεπτομερείς διαδικασίες για την διενέργεια έργων και τη λήψη προμηθειών ή υπηρεσιών από τους ΟΤΑ αφετέρου προληπτικούς και κατασταλτικούς ελέγχους για την τήρηση της νομιμότητας των διαδικασιών. Υπάρχει βέβαια ανάγκη απλούστευσης των διαδικασιών λόγω των χρονικών υστερήσεων που παρατηρούνται, αλλά και επιτάχυνσης διαδικασιών υποστήριξης, όπου αυτές προβλέπονται και καθυστερεί η υλοποίησή τους. Το πρόβλημα ήταν πολύ έντονο το πρώτο διάστημα εφαρμογής.

Αυτή είναι η μία πλευρά, η άλλη είναι η ικανότητα των Δήμων να υλοποιούν με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα τα έργα που έχουν ανάγκη οι τοπικές κοινωνίες. Κι εδώ τα πράγματα εξαρτώνται από τις πραγματικές δυνατότητες, δομές και πόρους που διαθέτει ο κάθε Δήμος, αλλά και το πως ιεραρχεί τις ανάγκες που υπάρχουν. Στην πράξη τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Περίπου το 10% των Δήμων δεν διαθέτει καν τεχνική υπηρεσία, ενώ οι περισσότεροι Δήμοι έχουν σημαντικές ελλείψεις σε εξειδικευμένο προσωπικό, με συνέπεια τα έργα να γίνονται με μεγάλες χρονικές υστερήσεις. Παράλληλα με εξαίρεση την προσπάθεια δημιουργίας πρότυπων δημοπράτησης που γίνεται για βασικά είδη έργων, με βάση το νέο νόμο προμηθειών δεν υπάρχει μια κεντρικά συγκροτημένη δομή συνεχούς υποστήριξης και παροχής τεχνικής βοήθειας προς τους ΟΤΑ για όλα τα είδη των έργων που υλοποιούν.

* Υπάρχει κάποια προσπάθεια απάντησης σε αυτό το ομολογουμένως σημαντικό πρόβλημα;

Το ΤΠ&Δ ανέλαβε μια πρωτοβουλία για τη δημιουργία ολοκληρωμένων χρηματοδοτικών προγραμμάτων προς τους ΟΤΑ, ώστε να εξασφαλίζεται η υποστήριξη τους σε όλα στάδια υλοποίησης των έργων που χρηματοδοτεί το ίδιο, εξασφαλίζοντας παράλληλα και τις κατάλληλες, κατά περίπτωση, χρηματοδοτικές λύσεις που προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ΟΤΑ. Το ΤΠ&Δ δηλαδή προσπαθεί να κάνει την υλοποίηση των έργων πιο εύκολη και προσιτή στους ΟΤΑ, ανεξάρτητα από τις οργανωτικές ικανότητες και υποδομές κάθε Δήμου.

Η πρωτοβουλία αυτή του ΤΠ&Δ είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς γίνεται για πρώτη φορά στην ιστορία του. Είναι αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων του ως χρηματοδοτικού μοχλού ανάπτυξης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, αλλά και στήριξης πολιτικών για την οικονομική ανάκαμψη και την οικοδόμηση βιώσιμων λειτουργιών και δομών στις τοπικές κοινωνίες. Με την πρωτοβουλία αυτή ξεκίνησε ένα πρόγραμμα δημιουργίας ολοκληρωμένων λύσεων προς την τοπική αυτοδιοίκηση για την υλοποίηση στοχευμένων έργων και δράσεων αποσκοπώντας στην επιτάχυνση της υλοποίησης των επενδυτικών προγραμμάτων των ΟΤΑ. Η ολοκλήρωση των έργων θα πραγματοποιείται με ποιότητα και ασφάλεια, ενώ θα εξασφαλίζεται η παροχή υπηρεσιών υψηλής προστιθεμένης αξίας χωρίς πρόσθετο κόστος για τους ΟΤΑ μέσα από το δίκτυο συνεργατών του ΤΠ&Δ.

Στις προτεινόμενες λύσεις προβλέπεται η κατάλληλη προτυποποίηση με οδηγούς εφαρμογής σε όλες τις φάσεις ωρίμανσης του έργου, δηλαδή από το στάδιο της προμελέτης μέχρι το στάδιο δημοπράτησης του, ώστε να απλουστευθεί το σύνολο της διαδικασίας. Κατά περίπτωση προβλέπονται και εξατομικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες από τους ειδικούς.

* Το σχέδιο ακούγεται αρκετά φιλόδοξο και σύνθετο. Μπορεί το ΤΠ&Δ να το φέρει εις πέρας μόνο του;

Για το σκοπό αυτό και για να επιτευχθεί το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα, το Ταμείο ξεκίνησε να συνεργάζεται και να αξιοποιεί εκείνους τους Δημόσιους φορείς που διαθέτουν αξιόλογο επιστημονικό δυναμικό και την κατάλληλη εξειδίκευση για να υποστηρίξουν την επενδυτική δραστηριότητα των ΟΤΑ, ξεπερνώντας στενές γραφειοκρατικές και ιδιοκτησιακές αγκυλώσεις. Για το σκοπό αυτό έχει αναπτύξει προγραμματικές συμβάσεις με το ΚΑΠΕ, την ΕΕΤΑΑ, την ΠΕΤΑ, ενώ έπονται το ΤΕΕ, η ΜΟΔ κ.ά. Ο κάθε οργανισμός έχει διακριτό αλλά σημαντικό ρόλο και στόχο, αποσκοπώντας πάντα στην εξασφάλιση ενός πλέγματος ουσιαστικών λύσεων προς την τοπική αυτοδιοίκηση. Λύσεις που βοηθούν ουσιαστικά τους Δήμους στην υλοποίηση των επενδυτικών προγραμμάτων τους με αξιοπιστία, ασφάλεια και αποτελεσματικότητα, ενώ διασφαλίζουν το σκοπό διάθεσης των χρηματικών πόρων, παρέχοντας τις κατάλληλες πιστοποιήσεις και βεβαιώσεις για την ολοκλήρωση κάθε επένδυσης από αναγνωρισμένους φορείς. Οι φορείς αυτοί δεν έχουν σχέση με το Δήμο, που κάνει την επένδυση, ή τον ανάδοχο του έργου αλλά ούτε και το ΤΠ&Δ που τα χρηματοδοτεί.

Τέλος, δεν πρέπει να υποτιμάται η σημασία των διαδικασιών τυποποίησης και τρόπου αξιολόγησης των επενδύσεων, αφού με τη μεθοδολογία αυτή προκαθορίζεται ένα ξεκάθαρο πλαίσιο κανόνων, προϋποθέσεων και τεχνικών προδιαγραφών που βοηθά όλες τις υγιείς επιχειρήσεις της αγοράς και αποτρέπει αθέμιτες πρακτικές και παρεμβάσεις.

Ως πρώτη ομάδα έργων για ένταξη επιλέχθηκε αυτή των ενεργειακών προγραμμάτων αναβάθμισης με συνεργάτη και τεχνικό Σύμβουλο το ΚΑΠΕ που αποτελεί τον επίσημο σύμβουλο της πολιτείας σε θέματα ενεργειακής αναβάθμισης.

* Θέλετε να μας εξηγήσετε γιατί επιλέχθηκε η ενεργειακή αναβάθμιση ως πρώτο πεδίο έργων;

Η ενεργειακή αναβάθμιση έρχεται να καλύψει ανάγκες πραγματικές και επιτακτικές, συνιστώντας απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χώρας και των ΟΤΑ. Τόσο ως προς την εξοικονόμηση οικονομικών πόρων, σε μια δύσκολη οικονομική συγκυρία, όσο και σε όρους προστασίας του περιβάλλοντος και βελτίωσης της ποιότητας ζωής των πολιτών.

Παράλληλα, αυτή η ομάδα έργων εντάσσεται στη γενικότερη προσπάθεια της χώρας μας για την ουσιαστική συμμετοχή μας στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και ειδικότερα για την επίτευξη των στόχων της Ένωσης για εξοικονόμηση, ενεργειακή απόδοση και αύξηση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα.

Ο δείκτης ενεργειακού κόστους στην Ελλάδα βρίσκεται πολύ ψηλά σε σύγκριση με πολλές άλλες χώρες της ΕΕ. Στη χώρα μας, παρόλο που τα χρόνια της βαθιάς οικονομικής κρίσης η ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας περιορίστηκε από το 2007 μέχρι το 2015 κατά 25 % (από 32,5 TWh σε 24,5 TWh), συνεχίζουμε να έχουμε ιδιαίτερα αυξημένο κόστος, αφού από τα 100 ευρώ που ξοδεύουμε τα 16 αφορούν την ενέργεια, ενώ για παράδειγμα στην πολύ πιο ενεργοβόρα Γερμανία, ο αντίστοιχος δείκτης ανέρχεται σε μόλις 11 ευρώ στα 100. Αυτή η δυσμενής κατάσταση συνιστά μία επιπλέον τροχοπέδη στην επιδιωκόμενη και αναγκαία οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Κατά συνέπεια, κάθε τι που συμβάλει στην εξοικονόμηση ενέργειας και περιορίζει το ενεργειακό κόστος, μετατρέπεται ταυτόχρονα σε ισχυρό μοχλό οικονομικής ανάπτυξης και απελευθερώνει πόρους για κοινωνική πολιτική.

* Που εντοπίζονται οι ενεργειακές ανάγκες των ΟΤΑ;

Για να γίνω πιο συγκεκριμένος, οι ΟΤΑ της χώρας καταναλώνουν ενέργεια σε τρεις βασικούς τομείς:

-Διαχείριση Νερού (ύδρευση – αποχέτευση)

-Οδοφωτισμός

-Δημοτικά κτίρια (Σχολεία, Αθλητικά και Πολιτιστικά Κέντρα κ.ά.)

Αυτή η ενέργεια κοστίζει πάνω από 1 δισ. ευρώ το χρόνο, επιδέχεται τεράστια περιθώρια εξοικονόμησης μέχρι και πάνω από 50% δια του περιορισμού της σπατάλης, του εκσυγχρονισμού του εξοπλισμού και της νοικοκυρεμένης διαχείρισης. Δηλαδή πρόκειται για ένα ρεαλιστικό στόχο περιορισμού του ετήσιου λειτουργικού κόστους των ΟΤΑ κατά 500 εκ. ευρώ.

Το σύνολο των σχετικών έργων ενεργειακής αναβάθμισης αναφέρεται σε ώριμες, τεχνολογίες, προϊόντα και υλικά, προσιτές και ελεγχόμενες από το εγχώριο επιστημονικό, τεχνολογικό και επιχειρηματικό δυναμικό, γεγονός που εξασφαλίζει ικανοποιητική προστιθέμενη αξία για την εθνική οικονομία.

Τα προγραμματισμένα αυτά έργα του ΤΠ&Δ θα επιδράσουν εκσυγχρονιστικά και άμεσα στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών και στο περιβάλλον, ενώ διαθέτουν εξαιρετική ενεργειακή και οικονομική αποτελεσματικότητα σε σχέση με το επενδυτικό τους κόστος και ως εκ τούτου εξασφαλίζουν σχετικά ελάχιστη χρονική διάρκεια απόσβεσης, με το χαμηλότερο δυνατό ρίσκο επιτυχίας.

Στο πλαίσιο αυτό, από όλα τα παραπάνω έργα, ως το ωριμότερο αλλά και αναγκαίο από πλευράς εκσυγχρονισμού επιλέχθηκε ο οδοφωτισμός, που εκτός όλων των προαναφερόμενων πλεονεκτημάτων, μπορεί να υλοποιηθεί σε εξαιρετικά σύντομο χρόνο.

* Τι ακριβώς περιλαμβάνει αυτό το πρόγραμμα;

Ο οδοφωτισμός, που αριθμεί συνολικά περίπου 1.250.000 σώματα σε όλη τη χώρα, καταναλώνει το 20% της ηλεκτρικής ενέργειας των ΟΤΑ, κοστίζει πάνω από 200 εκ. ευρώ το χρόνο, με περιθώρια εξοικονόμησης μεγαλύτερα των 100 εκατ. ευρώ το χρόνο, αφού το μεγαλύτερο μέρος των σωμάτων είναι παλιάς τεχνολογίας, δηλαδή σημαντικά πιο ενεργοβόρα σε σχέση με φωτιστικά σώματα και λαμπτήρες νέας τεχνολογίας.

Στο έργο αυτό, το ΚΑΠΕ θα παράσχει για λογαριασμό του ΤΠ&Δ την απαραίτητη τεχνική υποστήριξη, θα προβαίνει στην αξιολόγηση των υποβαλλόμενων μελετών, καθώς και στον υπολογισμό, τη μέτρηση και επαλήθευση της εξοικονόμησης ενέργειας. Θα βρίσκεται, δηλαδή, με την τεχνογνωσία, την επιστημονική γνώση και εμπειρία του, δίπλα στις τοπικές Αρχές σε όλα τα στάδια μέχρι την τελική ολοκλήρωση του προγράμματος.

Τα στοιχεία που περιέχει το πρόγραμμα είναι:

-Ο οδηγός του προγράμματος με τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν.

-Το πρότυπο τεύχος μελέτης.

-Το απαραίτητο λογισμικό για τον υπολογισμό της εσωτερικής απόδοσης της επένδυσης, αλλά και πινάκων και λοιπών στοιχείων που θα χρησιμοποιηθούν στη μελέτη, που σκοπεύουν σε ένα κοινό για όλους υπολογιστικό μοντέλο με τις ίδιες παραμέτρους και παραδοχές, ώστε να μπορούν οι υπηρεσίες των Δήμων να αξιολογήσουν αξιόπιστα τις μελέτες και τα έργα.

-Τεχνικές προδιαγραφές με προτυποποιημένο τεύχος δημοπράτησης, ώστε να εξασφαλιστεί η ποιότητα του έργου και ο μέγιστος δυνατός ανταγωνισμός.

-Έλεγχος της μελέτης και συμβουλευτικές υπηρεσίες καθ΄ όλη τη διάρκεια της επένδυσης αφού στο κάθε Δήμο υπάρχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά.

-Η πιστοποίηση ολοκλήρωσης της επένδυσης σύμφωνα με τις προδιαγραφές του έργου.

-Εναλλακτικές χρηματοδοτικές δυνατότητες μέσα από το πρόγραμμα συγχρηματοδότησης που έχει το ΤΠ&Δ με την ΕΤΕπ.