Ο Δρ. Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας στη Scuola Normale Superiore e del Comune di Pisa, Bruno Marino μιλάει στο ΕΝΑ για το μετεκλογικό πολιτικό τοπίο στην Ιταλία και το πώς διαμορφώνονται τα δεδομένα για το κομματικό σύστημα της χώρας →

Πώς εξηγείτε την εκλογική επιτυχία του Κινήματος των Πέντε Αστέρων;

 Το ερώτημα αυτό είναι πολύ δύσκολο να απαντηθεί αυτήν τη στιγμή. Ορισμένοι μελετητές υπογραμμίζουν πως υπάρχει μια συσχέτιση ανάμεσα στην επιτυχία του Κινήματος των Πέντε Αστέρων και στα επίπεδα ανεργίας στην περιφέρεια (βλ., για παράδειγμα, την ανάλυση του CISE, του Ιταλικού Κέντρου Εκλογικών Σπουδών εδώ). Άλλοι αναλυτές επισημαίνουν ότι το Κίνημα των Πέντε Αστέρων κατάφερε να προσελκύσει ψηφοφόρους που προέρχονται από την Κεντροαριστερά (όπως προκύπτει, για παράδειγμα, από αναλύσεις που αφορούν στις μετακινήσεις ψηφοφόρων στην Κεντρική και τη Βόρεια Ιταλία: 1, 2), ενώ, ειδικά στη Βόρεια Ιταλία, δεν απώλεσε ψήφους προς τη Λέγκα (η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από την παραδοσιακή Λέγκα του Βορρά, το όνομα της οποίας τροποποιήθηκε πρόσφατα, με την αφαίρεση «του Βορρά»). Επιπλέον, η εκλογική βάση του Κινήματος των Πέντε Αστέρων έχει αποδειχθεί σχετικά σταθερή, ιδιαίτερα (αν και όχι μόνο) στη Νότια Ιταλία (1, 2, 3). Εντούτοις, όλα αυτά δεν είναι παρά πιθανές επιμέρους διαστάσεις μιας συνολικότερης εξήγησης. Το μόνο βέβαιο είναι ότι για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιταλική πολιτική «λαϊκιστικές» δυνάμεις κατάφεραν να κερδίσουν την πλειοψηφία ψήφων και εδρών.

Είναι δυνατό η ιταλική Κεντροαριστερά να αποφύγει την «πασοκοποίηση»;

Είναι εξαιρετικά δύσκολο –και επικίνδυνο σε κάποιο βαθμό– να κάνουμε προβλέψεις. Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι το Δημοκρατικό Κόμμα (ο μείζων πολιτικός σχηματισμός της ιταλικής Κεντροαριστεράς) αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα, για διάφορους λόγους. Πρώτα απ’ όλα, ορισμένες αναλύσεις δείχνουν ότι το Δημοκρατικό Κόμμα έχει συρρικνωθεί στα προπύργιά του, στη λεγόμενη «κόκκινη ζώνη», εκεί όπου οι δυνάμεις της (κεντρο)αριστεράς (δηλαδή οι κομμουνιστές και οι σοσιαλιστές) ήταν ανέκαθεν εξαιρετικά ισχυρές από τα μέσα της δεκαετίας του 1940 κι έπειτα (1). Ωστόσο, ακόμη και σε ορισμένα σημεία της «κόκκινης ζώνης» επικράτησαν άλλα κόμματα ή συνασπισμοί κομμάτων, πράγμα που δείχνει ότι σε μελλοντικές αναμετρήσεις μπορεί να κινδυνεύσουν ακόμη και αυτά τα τελευταία προπύργια. Επιπλέον όμως –κι αυτό είναι ίσως το πιο ανησυχητικό στοιχείο για τους υποστηρικτές της Κεντροαριστεράς– οι ψηφοφόροι που προέρχονται από τις μεσαίες και κατώτερες κοινωνικές τάξεις εμφανίζουν μειωμένη τάση προς την υποστήριξη του Δημοκρατικού Κόμματος, όταν, αντίστροφα, όσοι ανήκουν στις ανώτερες και ανώτερες-μεσαίες τάξεις έχουν μια πιο έντονη τάση προς τη στήριξή του (1). Το στοιχείο αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι σε κάποιες μεγάλες ιταλικές πόλεις το Δημοκρατικό Κόμμα σημείωσε τα υψηλότερα ποσοστά του στις πλέον κεντρικές (και ευημερούσες) συνοικίες, δείχνει ότι, όπως έχει πει ο Piero Ignazi, κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα «ριζοσπαστικό μαζικό κόμμα». Μολαταύτα, η επιλογή της επόμενης ηγεσίας –κι ακόμη περισσότερο οι επόμενες προκριματικές εκλογές–  θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημείο καμπής για το Δημοκρατικό Κόμμα, εάν εμφανιστεί στο προσκήνιο ένας νέος «διεκδικητής», όπως συνέβη με τον Matteo Renzi το 2012 και το 2013.

Τι θεωρείτε ότι απέτρεψε το ενδεχόμενο σύναψης ενός συνασπισμού ανάμεσα στο Κίνημα των 5 Αστέρων και την Κεντροαριστερά;

Παρά την ύπαρξη συγκεκριμένων συγκλίσεων μεταξύ των εκλογικών βάσεων των δύο κομμάτων, ένας από τους βασικούς αποτρεπτικούς παράγοντες για το σχηματισμό ενός τέτοιου συνασπισμού υπήρξε ο M. Renzi, ο οποίος δήλωσε επανειλημμένα ότι θα ήταν αντίθετος σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο για μια σειρά από λόγους, συμπεριλαμβανομένης της υποτιθέμενης αναγκαιότητας οι δύο καθαροί νικητές της εκλογικής διαδικασίας –το Κίνημα των 5 Αστέρων και η Λέγκα– να επιχειρήσουν να σχηματίσουν ένα συνασπισμό, ως ένδειξη «σεβασμού» προς το εκλογικό αποτέλεσμα. Ο πρώην Πρωθυπουργός της Ιταλίας φαντάζεται το εγγύς μέλλον με το Δημοκρατικό Κόμμα στα έδρανα της αντιπολίτευσης, όμως για την ώρα είναι ασαφές το εάν ο συνασπισμός μεταξύ του Κινήματος των 5 Αστέρων και της Λέγκας θα μακροημερεύσει.

Πού θεωρείτε ότι οφείλονται οι αδυναμίες και οι δυσκολίες της ιταλικής ριζοσπαστικής Αριστεράς; Υπάρχουν κινηματικές διαδικασίες εκτός των κομματικών τειχών;

Κι εδώ θα μπορούσε να υπάρξει λεπτομερέστερη ανάλυση όταν θα είναι διαθέσιμα αποτελέσματα σχετικών ερευνών. Προς ώρας, κάποιες αρχικές υποθέσεις θα μπορούσαν να εξαχθούν αφενός από το γεγονός ότι ο σχηματισμός της συμμαχίας της ριζοσπαστικής Αριστεράς με την ονομασία Liberi e Uguali (Ελεύθεροι και Ίσοι) έγινε αντιληπτός ως μια «από τα πάνω» διαδικασία, η οποία κινητοποιήθηκε από κάποια προβεβλημένα στελέχη που είχαν εγκαταλείψει το Δημοκρατικό Κόμμα (μεταξύ των οποίων και ο πρώην ηγέτης του Pier Luigi Bersani), χωρίς «ρίζες» στην κοινωνία, και  αφετέρου από το ότι το Κίνημα των 5 Αστέρων κατάφερε να καταλάβει τμήμα του χώρου της ριζοσπαστικής Αριστεράς προτείνοντας ένα είδος «βασικού εισοδήματος» για μεγάλο αριθμό Ιταλών πολιτών. Σε κάθε περίπτωση, υπήρξαν κάποιες απόπειρες για τη δημιουργία νέων πολιτικών σχηματισμών στο αριστερό άκρο του ιδεολογικού φάσματος. Η πλέον αξιοσημείωτη οδήγησε στη δημιουργία του σχήματος Potere al Popolo (Δύναμη στο Λαό), μέσα από τη συνένωση κοινωνικών κινημάτων και μικρών πολιτικών κομμάτων. Στις εθνικές εκλογές του 2018 κατέγραψε ένα ποσοστό ελαφρά μεγαλύτερο του 1%.