Ο Πέτρος Βαμβακάς, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Emmanuel College της Βοστώνης γράφει στο ΕΝΑ για τον Έβο Μοράλες, τη συμβολή του στην εδραίωση της δημοκρατίας στη Βολιβία και την ανάδειξή της σε ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιφερειακό success story, απέναντι στις βαθιά ριζωμένες δυνάμεις του ρατσισμού και των φυλετικών διαχωρισμών →
Παρότι εξωθήθηκε βίαια σε αποχώρηση, ο Έβο Μοράλες έχει προλάβει να κάνει πολλά για την εδραίωση της δημοκρατίας στη Λατινική Αμερική και την αποκάλυψη του ρατσισμού στις Άνδεις. Μάλιστα, σε αντίθεση με τους κυβερνώντες στο γειτονικό Περού, στο Εκουαδόρ, στη Χιλή και τη Βενεζουέλα, ο Μοράλες επέλεξε να αποχωρήσει, εξαναγκαζόμενος, παρά να επικαλεστεί συνταγματικές διατάξεις. Παρ’ όλα αυτά, οι δυσφημιστές του, οι ίδιοι που συνήθιζαν να τον αποκαλούν «Μουγκάμπε των Άνδεων», [δεν διστάζουν να] τον κατηγορούν τώρα για δήθεν συνωμοτικά σχέδια ώστε να αναδειχθεί σε ισόβιο δικτάτορα.
Ο Μοράλες είναι ο πρώτος ιθαγενής Πρόεδρος σε μια χώρα με 65% πληθυσμό ιθαγενών, και ανήλθε στην εξουσία μέσω εκλογών σε μια εποχή κατά την οποία η Βολιβία ήταν αντιμέτωπη με τον κίνδυνο της πλήρους κατάρρευσης. Σε μια περίοδο, το 2005, που οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις αποσυνέθεταν τον κοινωνικό ιστό.
Τα τελευταία 14 χρόνια ηγήθηκε μιας περιόδου πολιτικής σταθερότητας, κοινωνικής γαλήνης και σημαντικής οικονομικής ανάπτυξης. Κέρδισε τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, γεγονός που τον καθιστά τον μακροβιότερο δημοκρατικά εκλεγμένο Πρόεδρο στην ιστορία της Βολιβίας. Οι κυβερνήσεις του κατάφεραν να θεραπεύσουν ουσιαστικά τις μακροχρόνιες και ριζωμένες φυλετικές και εθνοτικές διαφορές μιας χώρας η οποία εξακολουθεί να φέρει τα σημάδια της αρπακτικής αποικιοκρατίας και των καταστροφικών πολέμων.
Εντούτοις, σύμφωνα με Εκθέσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας το 2017, στις επιτυχίες του Μοράλες συγκαταλέγεται η σημαντική βελτίωση σειράς οικονομικών και κοινωνικών δεικτών: Αύξηση του ΑΕΠ, με ταυτόχρονη μείωση των ελλειμμάτων και του λόγου του χρέους προς το ΑΕΠ· μείωση της ακραίας φτώχειας, η οποία το 2005 έπληττε το 33% του πληθυσμού, φθάνοντας στο 15% το 2017· αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος από τα 1.020 δολάρια το 2005 στα 3.300 το 2017· παράλληλα, αύξηση των δαπανών για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την εκπαίδευση, που είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση του προσδόκιμου ζωής από τα 65,3 στα 70,9 έτη και τη μείωση των ποσοστών αναλφαβητισμού την ίδια περίοδο. Η Βολιβία κατάφερε να επιτύχει τους περισσότερους από αυτούς τους στόχους με την επαναδιαπραγμάτευση των ποσοστών των κερδών από την εξόρυξη των φυσικών πόρων της. Το 2006 η κυβέρνηση Μοράλες προχώρησε σε μερική εθνικοποίηση των πόρων, τροποποιώντας την αναλογία 80%-20% υπέρ των ιδιωτικών εταιρειών σε 50%-50%. Τα ταμειακά αποθέματα της Βολιβίας αυξήθηκαν έκτοτε, με ρυθμό 5% ετησίως, σε επίπεδο-ρεκόρ. Συνολικά δηλαδή ο Μοράλες μετέτρεψε τη Βολιβία σε ένα οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό περιφερειακό success story, προκαλώντας το φθόνο φίλων και εχθρών.
Το 2016 ο Μοράλες ενήργησε όπως οι περισσότεροι περιφερειακοί πολιτικοί ηγέτες, τροποποιώντας ο Σύνταγμα έτσι ώστε να μπορέσει να εκλεγεί για μια τρίτη θητεία. Μια πολιτική απόφαση-προϊόν λανθασμένης κρίσης που του στέρησε σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο, κοστίζοντας ιδίως στους υποστηρικτές του, οι οποίοι αισθάνθηκαν προδομένοι από την προσέγγιση «business as usual», την ώρα που οι αντίπαλοι του Μοράλες ένιωθαν δικαιωμένοι για όσα του καταλόγιζαν. Παρά τα εντυπωσιακά επιτεύγματα, η δημοκρατία βασίζεται σε κανόνες, στην αποδοχή των περιορισμών και στη γνώση του πότε πρέπει κανείς να αποχωρεί. Ο Μοράλες μπορεί να είχε κερδίσει τις εκλογές της 20ής Οκτωβρίου, ωστόσο είχε χάσει τη νομιμοποίησή του, αφού η σκιά της «αντικανονικότητας» εξυπηρετούσε τις υποψίες και τις από καιρό διαμορφωμένες αντιλήψεις των αντιπάλων του, αφήνοντάς τον με την επιλογή να ακολουθήσει είτε το γράμμα του Συντάγματος είτε το πνεύμα του. Επέλεξε το τελευταίο.
Η ειρωνεία είναι ότι, τη μέρα που η Ισπανία, στην τέταρτη εκλογική αναμέτρηση μέσα σε μία τετραετία, ερχόταν αντιμέτωπη με την άνοδο της Ακροδεξιάς και τον κίνδυνο μιας παρατεταμένης πολιτικής κρίσης, ο Έβο Μοράλες έκανε ίσως περισσότερα για τη δημοκρατία, επιλέγοντας τη χώρα έναντι του αξιώματος. Ακόμη και σε αυτό το στάδιο, σε αντίθεση με τον Πινιέρα στη Χιλή, τον Μαδούρο στη Βενεζουέλα, τον Μορένο στο Εκουαδόρ ή τον Βισκάρα στο Περού, ο Μοράλες επέλεξε το πνεύμα, αντί για το γράμμα, του νόμου και αποχώρησε, αποδεχόμενος την υπόδειξη του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών για επαναληπτικές εκλογές. Στο εγγύς μέλλον ο Μοράλες θα αναδειχθεί σε πολιτική φυσιογνωμία μεγάλου βεληνεκούς σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς επέλεξε ένα μονοπάτι που σπάνια έχουμε δει.
Παρά τα βίαια επεισόδια και τους θανάτους που σημειώθηκαν την περασμένη εβδομάδα, καταδεικνύοντας ότι ο φυλετικός διαχωρισμός στη Βολιβία είναι βαθύς και βίαιος, οι επιλογές του Μοράλες τα τελευταία 14 χρόνια διαψεύδουν όσους τον δυσφήμισαν. Μπορεί να μην ήταν σε θέση να σταματήσει την αιματοχυσία στη Βολιβία, ωστόσο δεν είναι εκείνος ο υπαίτιος: Η πολιτική κουλτούρα της Βολιβίας δεν διαμορφώθηκε το 2005, αλλά ήδη στο μακρινό 1520. Το 2019 η φυλετική και εθνοτική πολιτική, η πολιτική του ρατσισμού στις Άνδεις, εξακολουθεί να είναι ισχυρότερη από τη βούληση για δημοκρατία.
