Ο Αριστοτέλης Αγριδόπουλος, διδακτορικός ερευνητής και επιστημονικός συνεργάτης στο ερευνητικό πρόγραμμα HERA «The Debt» στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Γκαίτε της Φρανκφούρτης, μιλάει στο ΕΝΑ για την επόμενη ημέρα στο πολιτικό σκηνικό της Γερμανίας  →

Πώς είδατε τα αποτελέσματα της εκλογικής αναμέτρησης;

Το υψηλό εκλογικό ποσοστό του 12,6% που έλαβε το ακροδεξιό κόμμα AfD, που αντιστοιχεί σε σχεδόν 6.000.000 ψήφους, ήταν μια μεγάλη επιτυχία για το εν λόγω κόμμα. Για πρώτη φορά στη Γερμανία κατάφερε ένα δεξιό ριζοσπαστικό κόμμα να μπει –έστω και με καθυστέρηση, σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπου τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα είναι παρόντα εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια– στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο. Μαζί με το (νεο)φιλελεύθερο FDP, που επέστρεψε στην κεντρική πολιτική σκηνή, το AfD είναι ο μεγάλος νικητής αυτών των εκλογών. Οι κεντρικές προεκλογικές αναφορές του κόμματος που συνέτειναν στην εκλογική του επιτυχία ήταν η προσφυγική κρίση, η αντι-ισλαμική ρητορική και η ριζοσπαστική κριτική στην πολιτική της Καγκελαρίου Μέρκελ και στο πολιτικό κατεστημένο.

Η μεγάλη καθίζηση που υπέστησαν τα δύο μεγάλα κόμματα είναι σαφής: o μεγάλος συνασπισμός CDU/CSU και SPD κατέγραψε απώλειες της τάξης του 13,8%. Με το ποσοστό του 32,9%, η Μέρκελ υπέστη μια ξεκάθαρη ήττα, παρά τις δημοσκοπήσεις που έδιναν στο κυβερνών κόμμα ποσοστά 38%-40%, και η μόνη επιλογή που της απομένει είναι να σχηματίσει έναν κυβερνητικό συνασπισμό με τους Πράσινους και το FDP. Το πολύ χαμηλό 20,5% του SPD, τέλος, είναι το χειρότερο εκλογικό αποτέλεσμα του κόμματος στην ιστορία της Γερμανίας.

Μπορούμε να πούμε ότι στη Γερμανία έχει σχηματιστεί μια ευρεία δεξιά πλειοψηφία σε επίπεδο κοινωνίας;

Κατά τη γνώμη μου, δεν προέκυψε τώρα η δεξιά μετατόπιση στη Γερμανία. Ακραίες εθνικιστικές τάσεις υπήρχαν ήδη στη γερμανική κοινωνία. Η εμφάνιση του AfD έδωσε σε αυτές τις αντιλήψεις έναν καινούριο χώρο έκφρασης, εντός του οποίου οι εθνικιστικές, συντηρητικές και ρατσιστικές φωνές βρήκαν μια κοινή γλώσσα. Οι Χριστιανοδημοκράτες, οι οποίοι έχουν μετακινηθεί περισσότερο προς το κέντρο, αδυνατούσαν να συγκρατήσουν μέρος των δεξιών αυτών ψηφοφόρων. Συγχρόνως, το Pegida, το συντηρητικό εθνικιστικό κίνημα που δραστηριοποιείται στην πρώην Ανατολική Γερμανία οργανώνοντας αντι-ισλαμικές διαμαρτυρίες, οδήγησε σε μια νέα πόλωση της κοινωνίας. Η πόλωση αυτή έγινε αισθητή μετά τις αρχές Σεπτεμβρίου του 2015, όταν έφτασαν στη Γερμανία οι πρώτοι πρόσφυγες από τη Συρία και το Αφγανιστάν διαμέσου των Βαλκανίων.

Είναι αξιοσημείωτο ότι το ΑfD κατάφερε να κινητοποιήσει περίπου 1,2 εκατομμύρια ψηφοφόρους που δεν είχαν ψηφίσει το 2013, καθώς και ότι το επέλεξαν πολλοί ψηφοφόροι τόσο του CDU (1.000.000) και του SPD (περίπου 500.000) όσο ακόμη και του die Linke (περίπου 400.000). Η ατζέντα του AfD κυριάρχησε δυστυχώς στην προεκλογική εκστρατεία και στις περισσότερες προεκλογικές τηλεοπτικές εκπομπές, όπου συζητούνταν κυρίως το ζήτημα των προσφύγων και της εσωτερικής ασφάλειας. Το die Linke κατήγγειλε εξαρχής ότι το AfD κατάφερε με τις ρατσιστικές του δηλώσεις να επηρεάσει την κοινή γνώμη, αγγίζοντας με το λόγο του το κέντρο της κοινωνίας. Die Linke και Πράσινοι αντιπαρατέθηκαν στην ξενοφοβική ρητορική του AfD.

Πιστεύω πάντως ότι πολλοί ψηφοφόροι του AfD δεν είναι ακροδεξιοί, αλλά οι χαμένοι της προέλασης του νεοφιλελευθερισμού στη Γερμανία, οι οποίοι, βιώνοντας την ανασφάλεια και δουλεύοντας με επισφαλείς συνθήκες εργασίας, έδωσαν στο AfD ψήφο διαμαρτυρίας κατά της κυβέρνησης του μεγάλου συνασπισμού CDU/CSU και SPD. Στη γερμανική δημόσια συζήτηση ωστόσο το φαινόμενο του AfD προσεγγίζεται επιφανειακά, με αναλύσεις του τύπου οι «χαμένοι της παγκοσμιοποίησης» είναι «άνθρωποι με φόβους και ανησυχίες», χωρίς αναφορές στις νεοφιλελεύθερες κοινωνικοοικονομικές αίτιες της δεξιάς αυτής μετατόπισης.

Το die Linke κατέγραψε ένα σημαντικό ποσοστό, ενώ το SPD κατρακύλησε σε ιστορικά χαμηλά. Υπάρχει περιθώριο για αριστερή-προοδευτική αντιπολίτευση αξιώσεων;

Το die Linke δεν μπορεί να είναι ικανοποιημένο με το εκλογικό αποτέλεσμα που πέτυχε: Παρότι κέρδισε ψήφους σε όλα τα κρατίδια της πρώην Δυτικής Γερμανίας (συνολικά συγκέντρωσε περίπου 500.000 περισσότερες ψήφους απ’ ό,τι το 2013), υπέστη σημαντικές απώλειες σε ολόκληρη την πρώην Ανατολική Γερμανία. Επιπλέον, όπως ήδη είπα, πολλοί από τους παραδοσιακούς ψηφοφόρους του die Linke (περίπου 260.000 στα «νέα» ομοσπονδιακά κρατίδια και 400.000 σε όλη τη Γερμανία) έδωσαν την ψήφο τους στο AfD. Η διαφορά μεταξύ πρώην Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας έχει επίσης σημασία για την ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων. Στη Δύση το die Linke εξακολουθεί να θεωρείται ένα ριζοσπαστικό αριστερό κόμμα διαμαρτυρίας με κομμουνιστικά ρεύματα στους κόλπους του, ενώ στην Ανατολή λειτουργεί περισσότερο ως ένα μεταρρυθμιστικό κόμμα, το οποίο τα τελευταία χρόνια συνεργάστηκε με άλλες πολιτικές δυνάμεις στο πλαίσιο κυβερνήσεων συνασπισμού και το οποίο μάλιστα θεωρήθηκε «Volkspartei» (λαϊκό κόμμα), δηλαδή μεγάλο κόμμα όπως το CDU και το SPD. Στην Ανατολική Γερμανία δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει πολλές από τις προεκλογικές του υποσχέσεις, κι έτσι στις εκλογές της 24ης Σεπτεμβρίου απώλεσε σημαντικό μέρος των δυνάμεών του.

Δεν θεωρώ ότι υπάρχει περιθώριο για μια αριστερή-προοδευτική αντιπολίτευση τα επόμενα χρόνια. Το χάσμα μεταξύ SPD και die Linke είναι πολύ μεγάλο. Όταν στις αρχές του χρόνου δημοσκοπήσεις έδειχναν μια πιθανή κυβέρνηση συνασπισμού Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Αριστεράς, το SPD και ο Μ. Σουλτς παρέμειναν σιωπηλοί. Μια τέτοια κυβέρνηση ήταν εφικτή τόσο το 2005 όσο και το 2013, αλλά ποτέ δεν σχηματίστηκε. Επιπλέον, μόνο το 30% περίπου των βουλευτών του die Linke και του SPD επιθυμούν τη μεταξύ τους συνεργασία, δεδομένου ότι οι Σοσιαλδημοκράτες, που συγκυβέρνησαν με το CDU το 2005-2009 και το 2013-2017, θεωρούνται υπεύθυνοι για πολλές νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Κι ας μην ξεχνάμε βέβαια το πρόγραμμα του Γκέρχαρντ Σρέντερ «Agenda 2010» το 2003-2005, στο οποίο επιτίθεται το die Linke. Ως εκ τούτου, δεν βλέπω πολλά περιθώρια για κοινή αντιπολίτευση, αν και είναι σημαντικό να βρεθεί μια κοινή φωνή ενάντια στην ακροδεξιά ρητορεία του AfD.

Ποια θα είναι τα χαρακτηριστικά της υπό διαμόρφωση κυβερνητικής συμμαχίας;

Οι διαπραγματεύσεις αναμένεται να είναι δύσκολες. Ο λεγόμενος συνασπισμός Τζαμάικα δεν έχει σχηματιστεί ποτέ στην ιστορία της Γερμανίας. Για την Ελλάδα θεωρώ ότι τίποτα δεν θα αλλάξει και η γραμμή της σκληρής λιτότητας θα συνεχιστεί. Σημειωτέον ότι το FDP πρότεινε επίσημα στις αρχές του χρόνου κούρεμα χρέους για την Ελλάδα και έξοδο από το ευρώ. Οι Πράσινοι ίσως συγκρουστούν με τις άλλες δυνάμεις γύρω από το θέμα της ενεργειακής μετάβασης, όπου υπάρχουν μεγάλες διαφορές μεταξύ των κομμάτων. Η μετάβαση από τον άνθρακα και την πυρηνική ενέργεια σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ήταν πάντοτε ο μεγάλος στόχος των Πρασίνων, τον οποίο μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα το 2011 η Μέρκελ ενσωμάτωσε ως δικό της στόχο.