Ανάλυση της Έλενας Ψυλλάκου, Μεταδιδακτορικής ερευνήτριας, ΕΚΚΕ, – Το κείμενο περιλαμβάνεται στην έκδοση «Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #4 – Eλληνικό #ΜeToo & δημόσιος λόγος» που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το ΕΝΑ →
Ένα ερώτημα που θα προτιμούσαμε να δούμε στη θέση του «γιατί τώρα;» είναι το «πώς;». Πώς μεταφέρονται αυτά τα βιώματα στον δημόσιο χώρο; Πώς φτιάχνουμε δημόσιες (αυτό-)βιογραφικές αφηγήσεις και πώς συγκροτούμε έναν δημόσιο διάλογο με τις/τους επιζήσασες/επιζήσαντες βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης και κακοποίησης. Και πού; Σε άρθρο της για το #MeToo, η Gwen Allen υποστηρίζει ότι «δεν μπορούμε απλώς να βασιστούμε στα κυρίαρχα μοντέλα δημοσιότητας/δημοσιοποίησης» και προτείνει «να επινοήσουμε εκ νέου το τι σημαίνει να κάνουμε κάτι δημόσιο» και εκεί «να είμαστε έτοιμοι και έτοιμες να δημιουργήσουμε έναν καινούριο κόσμο» (2018). Είμαστε;
Ας σταθούμε στο σημείο όπου η δημόσια αυτο-βιογραφική αφήγηση συνάντησε τον λόγο των άλλων στην περίπτωση του ελληνικού #MeToo και ειδικότερα στα ερωτήματα που τέθηκαν στους ανθρώπους που αποφάσισαν να πουν την ιστορία τους στις τηλεοπτικές εκπομπές, απαντώντας σε αυτά.[1] Παρόλο που αυτές οι τηλεοπτικές συναντήσεις με τον έναν ή τον άλλο τρόπο περιστρέφονταν γύρω από το ερώτημα του χρόνου («γιατί τώρα;»), δεν περιείχαν καμία απορία για το πώς η τηλεόραση και τα πρόσωπά της συν-διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο λέγεται δημόσια η ιστορία. Κάτι τέτοιο βέβαια θα άνοιγε τον δρόμο για ένα πεδίο μιντιακού αναστοχασμού και κριτικής που ίσως άλλαζε και λίγο τα πράγματα στο τηλεοπτικό μας πεδίο. Θα άνοιγε επίσης τον δρόμο για διαφορετικές ανασυναρθρώσεις και αναπλαισιώσεις των βιογραφιών που ίσως δημιουργούσαν ρωγμές στις σχέσεις εξουσίας που βρίσκονται πίσω την ανάδυση του homo sentimentalis (Illouz, 2007) και τη χρήση των συν(-)αισθημάτων σε πολιτικές στρατηγικές (βλ. Psyllakou, 2021).
Μακριά από μια τέτοια προοπτική είδαμε πρακτικές εξομολογητών, διερευνητικά ερωτήματα ψυχοθεραπευτών και δυνατές, μη λεκτικές, εκφράσεις ενσυναίσθησης απέναντι στη συναισθηματική «αδυναμία» εκείνων που υπέστησαν κάποια μορφή βίας (βλ. επίσης Alvino, 2019): «είχα ανάγκη να σε ακούσω και να σε δω», «σε ευχαριστώ που μας εμπιστεύεστε… που εμπιστεύεστε και εμένα προσωπικά για μια εξομολόγηση», «μου κάνει εντύπωση η ταραχή σου γιατί στα μάτια μου είσαι μια τόσο δυναμική γυναίκα», «τι φοβόσουν;», «θα ήθελες να πεις το όνομα [του θύτη], «εμφάνιζε μια πατρική φιγούρα», «αυτό που κάνεις σήμερα είναι πάρα πολύ γενναίο», «ρώτησες ποτέ γιατί [τον θύτη];», «δεν είχες τη δύναμη πια;», «σ’ ευχαριστούμε πολύ για την αλήθεια σου», «τότε που συνέβαιναν αυτά τα περιστατικά είχες στήριξη;», «συνέβη κάτι πιο χοντρό [και αποφάσισες να φύγεις];», «θέλει τρομερό θάρρος αυτό που κάνετε», «συμβαίνουν παντού, ειδικά σε χώρους που έχουν μεγαλύτερη σκληράδα», «μη φτάσουμε στην ποινικοποίηση του φλερτ», «ποια ήταν η αφορμή που σε έκανε να γυρίζεις πίσω σε αυτό το πράγμα», «δεν συνειδητοποιούσες, δεν αισθανόσουν άσχημα;», «το μόνο σημάδι που είχαμε από σένα ήταν το ποστ, δεν είχες μιλήσει», «σε φοβίζει η πόλωση που έχει δημιουργηθεί;». Είδαμε όμως και ερωτήματα που έφεραν τις γυναίκες επιζήσασες στη θέση της «μητέρας» που άλλοτε προβάλλει ως κίνητρο της δημοσιοποίησης [«το γεγονός ότι έχετε γίνει και μητέρα πρόσφατα σας βοήθησε σε αυτή σας την απόφαση;», «γιατί έχεις και δύο παιδιά», «θέλεις να γίνεις μητέρα;»] και άλλοτε ως ο κοινός τόπος ανάμεσα σε εκείνους που έχουν υποστεί βία και στους άλλους [«σας ευχαριστώ και ως γυναίκα και ως μητέρα»]– σε κάθε περίπτωση όμως υπονοεί την ύπαρξη ενός αδιαπραγμάτευτου «μητρικού φίλτρου» μέσα από το οποίο η σιωπή μετατρέπεται σε λόγο για την προστασία των άλλων.
Κλείνοντας με συμβουλές, μια «ζεστή αγκαλιά» και ευχές για έναν καλύτερο κόσμο, η ίδια η πράξη της δημοσιοποίησης προβάλλει στις τηλεοπτικές συναντήσεις ως το σημείο της «αλλαγής», της «στροφής της κοινωνίας». Και ίσως είναι. Αντίθετα, το πώς κάνουμε κάτι δημόσιο συρρικνώνεται σε οικείους αφηγηματικούς τρόπους και θέσεις που όταν μεταφέρονται στον δημόσιο χώρο μετατρέπονται από εργαλεία αναστοχασμού ή/και χειραφέτησης για το άτομο σε στρατηγικές θεαματοποίησης ενός συναισθηματικά αδύναμου εαυτού και ταύτισης με παγιωμένους έμφυλους ρόλους. Ας αναρωτηθούμε ξανά: μπορούμε να επινοήσουμε εκ νέου τι σημαίνει να κάνουμε κάτι δημόσιο;· μπορούμε να φανταστούμε τη δημοσιότητα/δημοσιοποίηση στα Μέσα χωρίς το θέαμα;· μπορούμε να μιλήσουμε για οδυνηρά περιστατικά χωρίς οδύνη;· μπορούμε να ακούσουμε;· ερωτήματα που δεν απευθύνονται πια στους/στις επιζήσαντες/επιζήσασες, αλλά σε όλους και όλες εμάς που μιλάμε στο όνομά τους.
Παραπομπές:
Allen, G. (2018). Making Things Public: Art Magazines, Art Worlds, and the #MeToo Movement. Portable Gray, 1(1), σσ. 5-14. doi: 10.1086/701365
Alvino, V. Young. (2019). #MeToo Media Coverage Sympathetic to but Not Necessarily Empowering for Women.
Illouz, E. (2017). Cold Intimacies. Κέιμπριτζ, Μάλντεν: Polity Press.
Psyllakou. E. (2021). Feelings in crisis. The emotional and affective dimension of neoliberal economics in Greek crisis prone society. Στο J. Maesse, S. Pühringer, Th. Rossier, P. Benz. Power and Influence of Economists. Contributions to the Social Studies of Economics, σσ. 109-125.
[1] Το υλικό αντλήθηκε από τη συζήτηση της Κατερίνας Λέχου με τη Φαίη Σκορδά· τη συζήτηση της Ζέτας Δούκα με τους/τις παρουσιαστές/άστριες της εκπομπής «Πάμε Δανάη»· τη συζήτηση της Τζένης Μπότση με τη Σία Κοσιώνη στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων του ΣΚΑΪ· τη συζήτηση του Βασίλη (χωρίς επίθετο) με την Ελεονώρα Μελέτη στην εκπομπή «Μετά τα Μεσάνυχτα»· τη συζήτηση του Δημήτρη Μοθωναίου με τη Φαίη Σκορδά· τη συζήτηση της Παναγιώτας Βλαντή με τους/τις παρουσιαστές/άστριες της εκπομπής «Πάμε Δανάη»· τη συζήτηση της Ευδοκίας Ρουμελιώτη με τους/τις παρουσιαστές/άστριες της εκπομπής «Πάμε Δανάη»· τη συζήτηση της Σοφίας Μπεκατώρου με τον Νίκο Χατζηνικολάου στην εκπομπή «Ενώπιος Ενωπίω».
