Η εκδήλωση της πανδημικής κρίσης λειτούργησε ως επιταχυντής της τάσης ενίσχυσης των ανισοτήτων σε παγκόσμια κλίμακα.
Στην καθήλωση των εισοδημάτων που καταγράφηκε την περίοδο 1990-2020 προστέθηκε η χαοτική διαφορά στην επάρκεια και την αποτελεσματικότητα των μέσων αντιμετώπισης της πανδημίας μεταξύ των χωρών, κυρίως ανάμεσα σε ανεπτυγμένο και αναπτυσσόμενο κόσμο. Η απόκλιση μεταξύ των κοινωνικών στρωμάτων κατέγραψε ραγδαία αύξηση, ενώ ενισχύθηκε σημαντικά ο κίνδυνος φτώχειας. Το κοινωνικό κράτος αποδυναμώθηκε και οι ευκαιρίες πρόσβασης σε υγεία και εκπαίδευση περιορίσθηκαν. Σε πολιτικό επίπεδο παρατηρήθηκε το φαινόμενο της εκμετάλλευσης της φτώχειας και της περιθωριοποίησης από λαϊκίστικες δυνάμεις και της εκλογής αυταρχικών κυβερνήσεων, που επιδίωξαν την αποδυνάμωση των δημοκρατικών δικαιωμάτων. Με την εκδήλωση της πανδημίας αποκαλύφθηκαν οι δομικές ανεπάρκειες του συστήματος, προκαλώντας έντονες ανησυχίες καθώς οι ανισότητες αποτελούν παράγοντα αστάθειας στην ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο.
Η αντιμετώπιση των ανισοτήτων ειδικά για τη μετά-Covid εποχή, αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Η ανάλυση των διαστάσεων, κοινωνικές, οικονομικές, περιφερειακές κ.α. αποτελεί το πρώτο κρίσιμο βήμα. Η αντιστροφή της αρνητικής τάσης απαιτεί τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας ολιστικής και συνεκτικής πολιτικής που εκκινώντας από τις εισοδηματικές διαφοροποιήσεις και τα εργασιακά δικαιώματα, θα διαπερνά το κοινωνικό κράτος, τη δημοσιονομική και αναπτυξιακή πολιτική, την ενίσχυση των θεσμών της δημοκρατίας και των ατομικών δικαιωμάτων και τη διαφύλαξη της κοινωνικής συνοχής.
Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε την πολυπλοκότητα του θέματος, παραθέτουμε μια σειρά μεταρρυθμίσεων-μέτρων, που συνδυάζονται σε μια συνολική πρόταση για τον περιορισμό των ανισοτήτων:
Α. Εισοδήματα και εργασιακές σχέσεις: Ενδυνάμωση των εργασιακών δικαιωμάτων, ενίσχυση του πλαισίου των συλλογικών διαπραγματεύσεων, αύξηση του κατώτατου μισθού, περιορισμός των ελαστικών μορφών απασχόλησης και της «μαύρης» εργασίας, καταπολέμηση ανεργίας και προστασία θέσεων εργασίας, ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, ανάπτυξη δεξιοτήτων, θέσπιση σε πιλοτική μορφή του 35ωρου, στοχευμένες ενισχύσεις για την νεανική και γυναικεία επιχειρηματικότητα, κίνητρα ίδρυσης νεοφυών επιχειρήσεων, ενίσχυση των διαδικασιών μετάβασης από το σχολείο στην εργασία, εξάλειψη του μισθολογικού χάσματος μεταξύ ανδρών – γυναικών, ισόρροπη συμμετοχή ανδρών και γυναικών σε ανώτερες θέσεις, δέσμη κινήτρων για την αντιστροφή του brain drain.
Β. Δημοσιονομική πολιτική: Εφαρμογή ενός δίκαιου φορολογικού συστήματος, μείωση του φόρου ιδιοκτησίας ακινήτων στις μικρομεσαίες περιουσίες, μετάταξη σε χαμηλότερη κατηγορία ΦΠΑ αγαθών και υπηρεσιών που καλύπτουν βασικές ανάγκες, παροχή κινήτρων σε κλάδους και επιχειρήσεις με προοπτικές ανάπτυξης, μείωση της φοροδιαφυγής μέσω της ψηφιοποίησης διαδικασιών και επέκτασης ηλεκτρονικών μέσων πληρωμών, διάθεση πόρων για κοινωνικό κράτος και βελτίωση της δημόσιας διοίκησης.
Γ. Αναπτυξιακή πολιτική: Κινητοποίηση κλάδων με συγκριτικό αναπτυξιακό πλεονέκτημα, αύξηση πόρων για έρευνα και καινοτομία, δημιουργία πλαισίου στήριξης των νέων τεχνολογιών, ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων ως μέρος της κλιματικής αλλαγής και του ψηφιακού μετασχηματισμού, ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας, πρόγραμμα αναβάθμισης των υποδομών, προστασία του περιβάλλοντος και ενεργειακή μετάβαση, ολοκλήρωση των περιβαλλοντικών και χωροταξικών μεταρρυθμίσεων, υιοθέτηση ειδικών αναπτυξιακών περιφερειακών προγραμμάτων, μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της παραγωγικότητας, άρση γραφειοκρατικών αγκυλώσεων και εμποδίων εισόδου.
Δ. Κοινωνικό κράτος: Ενδυνάμωση και βελτιστοποίηση του δημόσιου συστήματος υγείας λαμβάνοντας υπόψη τα διδάγματα της πανδημίας, αναβάθμιση των σπουδών και των μονάδων σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, ψηφιοποίηση υπηρεσιών, παροχή κινήτρων στους εργαζόμενους σε παιδεία και υγεία, στελέχωση και χρηματοδότηση των μονάδων υγείας και εκπαίδευσης και σε απομακρυσμένα μέρη, εξασφάλιση πρόσβασης για το σύνολο των πολιτών στην παιδεία, στην εργασία, στην υγεία, στην τεχνολογία, παροχή υπηρεσιών παιδικής μέριμνας και μακροχρόνιας περίθαλψης, εφαρμογή αναδιανεμητικών πολιτικών σε πρόνοια και κοινωνικές παροχές, καθολικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης με αναδιανεμητικό χαρακτήρα που θα υπηρετεί τη διαγενεακή αλληλεγγύη, ενίσχυση και διαφύλαξη δημοσίων δομών, υιοθέτηση προγράμματος στεγαστικής πολιτικής.
Ε. Δημόσια Διοίκηση: Αποκατάσταση της σχέσης μεταξύ πολίτη και πολιτείας, μείωση γραφειοκρατίας και απλοποίηση διαδικασιών και κανόνων, ενσωμάτωση και χρήση σύγχρονων τεχνολογικών μέσων, επιτάχυνση της δικαιοσύνης και ουσιαστική εξασφάλιση του δικαιώματος πρόσβασης, ενίσχυση θεσμών και ανεξάρτητων αρχών.
ΣΤ. Δημοκρατία και δικαιώματα: Ισότιμη πρόσβαση και ίσες ευκαιρίες, ενίσχυση κοινωνικής δικαιοσύνης, ορατότητα όλων των κοινωνικών ομάδων και μειονοτήτων, ελεύθερη συμμετοχή στα κοινά, ελευθερία του συνέρχεσθαι και του λόγου, προστασία ανοιχτών χώρων, καταπολέμηση αστυνομικής, δικαστικής αυθαιρεσίας, εκδημοκρατισμός της αστυνομίας, προστασία κι ομαλή ένταξη προσφύγων και μειονοτήτων, προστασία των ψηφιακών δικαιωμάτων, του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου, διαχωρισμός κράτους-εκκλησίας, καταπολέμηση της διαφθοράς.
Οι ανισότητες, φαινόμενο διάχυτο σε κάθε πτυχή της κοινωνικής ζωής, εντείνουν την ανασφάλεια και την αβεβαιότητα στην καθημερινότητα των πολιτών. Η αντιμετώπιση των μεγεθυνόμενων ανισοτήτων συνιστά ανάγκη και πρόκληση για τη βιωσιμότητα της ανάπτυξης και τη διαφύλαξη της κοινωνικής συνοχής. Προς αυτήν την κατεύθυνση απαιτείται ένα σχέδιο συνεκτικής πολιτικής με σεβασμό και μέριμνα για όλες τις κοινωνικές ομάδες, με συγκεκριμένους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους. Ένα σχέδιο που θα αξιοποιεί τα διδάγματα των κρίσεων και θα παρέχει αξιοπρεπείς συνθήκες ζωής, ισότητας και κοινωνικής δικαιοσύνης μέσω της ενίσχυσης του κοινωνικού κράτους, της προστασίας της δημοκρατίας, της οικονομικής αποτελεσματικότητας και της αναπτυξιακής προοπτικής.
* Των Δημήτρη Λιάκου, οικονομολόγου, πρώην Yφυπουργού & Ειρήνης – Ακριβής Νταή, οικονομολόγου, επιστ. συνεργάτη ΕΝΑ
[ Το άρθρο δημοσιεύθηκε πρωτότυπα στο Βήμα της Κυριακής στις 21.03.21 ]
