Ανάλυση της Μαρίας Τσαχλή, MSc Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας, Vrije Universiteit Amsterdam – Το κείμενο περιλαμβάνεται στο ειδικό τεύχος «ΜΜΕ & κορονοϊός» που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το ΕΝΑ →
Τα ολλανδικά μίντια στάθηκαν στο πλευρό της κυβέρνησης από την αρχή των ανακοινώσεων και την επιβολή των μέτρων προστασίας των πολιτών ενάντια στον κορονοϊό. Συγκρατημένα σχόλια, ελάχιστη κριτική απέναντι στις κυβερνητικές αποφάσεις και μια διάχυτη προσπάθεια ελάφρυνσης του κλίματος περιγράφουν στο σύνολό τους τη συμπεριφορά τηλεοπτικών εκπομπών, καθώς και των δημοφιλέστερων εφημερίδων της χώρας, τουλάχιστον κατά το πρώτο στάδιο προετοιμασίας των πολιτών για τη νέα τους πραγματικότητα.
Ειδικότερα, στις 27 Φεβρουαρίου 2020, με τις ανακοινώσεις των πρώτων κρουσμάτων στη χώρα, ο Τύπος και τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων χρησιμοποιούν μετρημένη γλώσσα, δίνοντας πληροφορίες σχετικά με την περιοχή όπου εμφανίστηκαν τα κρούσματα και αποφεύγουν να μοιραστούν πληροφορίες που θα μπορούσαν να σπείρουν τον πανικό και να ασκήσουν πίεση στα μέλη του κοινοβουλίου για περαιτέρω δράση. Παράλληλα, κάνουν σύντομες αναφορές σε παρόμοια περιστατικά στην Κίνα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, περιγράφοντας τις κινήσεις των εκάστοτε κυβερνήσεων. Δεν προχωρούν όμως σε οποιαδήποτε κριτική στη μέχρι τότε μετριοπαθή αντιμετώπιση της πανδημίας από τις αρχές της Ολλανδίας, αντικατοπτρίζοντας έτσι τη στάση της κυβέρνησης στην επικοινωνιακή τους ατζέντα.
Με την αύξηση των κρουσμάτων στην Ολλανδία καθώς και σε γειτονικές χώρες, όπως το Βέλγιο και η Γερμανία, με τις οποίες το ολλανδικό κράτος διατηρεί ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς, τα μίντια αρχίζουν να ασκούν πίεση στην κυβέρνηση και το Εθνικό Ινστιτούτο Δημόσιας Υγείας και Περιβάλλοντος (RIVM). Ξεκινά έτσι να γίνεται λόγος για τον κίνδυνο τον οποίο διατρέχει η δημόσια υγεία εξαιτίας της ραγδαίας εξάπλωσης της πανδημίας εντός και εκτός των συνόρων. Παράλληλα, η πανδημία ως περιγραφή της τρέχουσας κατάστασης γίνεται χωρίς δεύτερη σκέψη από τα Μέσα, υιοθετώντας το λεξιλόγιο του διεθνούς Τύπου σχετικά με τον κορονοϊό. Οι ειδήσεις διεθνούς περιεχομένου συρρικνώνονται σε ό,τι συνδέεται άμεσα με τον COVID -19 και η κάλυψη ειδήσεων εσωτερικού περιορίζεται σε συνεντεύξεις επιδημιολόγων για τον ιό και τις απόψεις μελών της αντιπολίτευσης και πολιτών για την μέχρι τώρα στάση της κυβέρνησης. Δελτία ειδήσεων και πρωτοσέλιδα εφημερίδων δημοσιεύουν στατιστικά στοιχεία με τους μέχρι τότε νεκρούς και επιβεβαιωμένα κρούσματα σε χώρες της Ευρώπης, εστιάζοντας στην κατάσταση που επικρατούσε τότε σε χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου.
Εν μέσω αυτού του κλίματος, στις 9 Μαρτίου, η κυβέρνηση ανακοινώνει στους πολίτες τις πρώτες συστάσεις σχετικά με μειωμένες κοινωνικές συναναστροφές και την αποφυγή χειραψίας. Αμέσως μετά τη συνέντευξη Τύπου, ο πρωθυπουργός της χώρας, Mark Rutte, κάνει χειραψία με τον εκπρόσωπο του RIVM, Jaap van Dissel, μπροστά στις κάμερες. Το γεγονός καλύπτεται από τα τηλεοπτικά δελτία ως αφέλεια του πρωθυπουργού, χαριτολογώντας για το ατόπημά του. Τρεις ημέρες αργότερα, η κυβέρνηση προχωρά σε νέα συνέντευξη Τύπου, αυτή τη φορά ανακοινώνοντας αυστηρότερα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας από το σπίτι, σε όσους/όσες δεν ανήκουν σε επαγγέλματα ζωτικής σημασίας και αναβολής όλων των εκδηλώσεων με παραπάνω από 100 παρευρισκόμενους. Ο πρωθυπουργός τονίζει πως στις αποφάσεις αυτές οδηγήθηκαν από εμπεριστατωμένες απόψεις ειδικών του RIVM. Τα μίντια αναπαράγουν αυτή τη στάση στον λόγο τους, όχι μόνο σε επίπεδο στήριξης των κυβερνητικών αποφάσεων, αλλά παράλληλα εστιάζοντας τα ίδια σε απόψεις, παρουσιάσεις και συζητήσεις ειδικών σε επιστημονικούς τομείς. Από τη μια τα μίντια ισχυρίζονται ότι αποσκοπούν στην αποφυγή ψευδών ειδήσεων και της διασποράς πανικού, αν και αρκετοί ήταν αυτοί που έσπευσαν να αμφισβητήσουν την επιστημονική ακρίβεια των ανακοινώσεων του RIVM. Από την άλλη, η παρουσία εναλλακτικών φωνών στα Μέσα συρρικνώνεται, με αποτέλεσμα να επικρατήσει απόλυτη ομοιομορφία ρεπερτορίου σε τηλεοπτικά πάνελ και πρωτοσέλιδα εφημερίδων, καθώς η αναφορά σε «ειδικούς» αποκλείει άλλες μερίδες πολιτών, χωρίς ιδιαίτερη εμπειρία σε τηλεοπτικές εμφανίσεις, να εκφράσουν την άποψή τους.
Με το διάγγελμα της κυβέρνησης για το κλείσιμο των σχολείων και των χώρων εστίασης στις 15 Μαρτίου -λίγες ώρες μετά την ανακοίνωση- τα μίντια αναλαμβάνουν ενεργή δράση υπέρ της στήριξης των μέτρων. Σε αυτό το πλαίσιο, όχι μόνο αναπαράγουν τον λόγο των μελών της κυβέρνησης, αλλά προχωρούν στο να εμπλουτίσουν τα κυβερνητικά διαγγέλματα, προσθέτοντας παραπάνω πληροφορίες σε όσα μέτρα παρουσιάστηκαν με ασαφή τρόπο από τους εκπροσώπους της ολλανδικής κυβέρνησης. Όροι όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση (social distancing) και η οικονομία του 1,5 μέτρου αναλύονται και παρουσιάζονται από τα Μέσα και παράλληλα προετοιμάζουν τους πολίτες για τις ανακοινώσεις νέων μέτρων κατά της εξάπλωσης του κορονοϊού.
Η ομιλία του πρωθυπουργού την αμέσως επόμενη ημέρα καλύπτεται από τα Μέσα και παρουσιάζεται ως ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα των τελευταίων χρόνων. Εδώ αξίζει να αναφερθεί ότι η τελευταία φορά που απευθύνθηκε ολλανδός πρωθυπουργός στους πολίτες ήταν το 1973, από τον τότε επικεφαλής της κυβέρνησης, Joop den Uyl, εν μέσω της πετρελαϊκής κρίσης που είχε ξεσπάσει στη χώρα. Ο Rutte αναφέρεται στον κορονοϊό ως ένα κομμάτι πια της καθημερινότητας των πολιτών, το οποίο θα παραμείνει. Περιγράφει την κατάσταση ως αδιανόητη εν καιρώ ειρήνης. Τονίζει ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού θα προσβληθεί από τον ιό και ότι αυτός όμως είναι ο δρόμος προς την ανοσία. Τα Μέσα σπεύδουν να συγκρίνουν τις δύο προσωπικότητες και τα ιστορικά γεγονότα με τα οποία συνδέονται. Ερωτήσεις για το αν κατάφερε ο πρωθυπουργός να αγγίξει τους πολίτες στο διάγγελμά του και να καθησυχάσει ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, καθώς και εργαζόμενους και επιχειρήσεις για τα μέτρα προστασίας που προτίθεται να λάβει η κυβέρνηση, μονοπωλούν την ημερήσια διάταξη για τις επόμενες ημέρες. Ελάχιστη αναφορά γίνεται στην έλλειψη κρεβατιών σε μονάδες εντατικής θεραπείας και αντίστοιχου εξοπλισμού στα νοσοκομεία της χώρας, ελλείψεις οι οποίες οφείλονται κατά μεγάλο ποσοστό στις περικοπές που προέβησαν κυβερνήσεις στο σύστημα υγείας τις τελευταίες δεκαετίες.
Αναφορικά με τη σοβαρότητα της πανδημίας και του αντίκτυπου των περιοριστικών μέτρων στην οικονομία, τα μίντια επιλέγουν να συγκρίνουν την παρούσα κρίση με αυτή που πέρασε η χώρα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η κυβέρνηση παρουσιάζεται έτοιμη να κάνει ό,τι είναι δυνατό για να σωθεί η οικονομία, για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί. Τα Μέσα τρέφουν ένα διάλογο με κεντρικό άξονά του το δίλημμα: ισχυρή οικονομία ή προστασία της δημόσιας υγείας. Στα σενάρια που αναπαράγονται από τα Μέσα δεν υπάρχει τρόπος αποφυγής, θα πρέπει να θυσιαστεί ένας από τους δύο τομείς για το κοινό καλό.
Στις 23 Μαρτίου παρουσιάζεται από την κυβέρνηση το λεγόμενο intelligent lockdown, ένα σχέδιο που επιτρέπει στους πολίτες τις δραστηριότητες εκτός σπιτιού εφόσον και αν είναι απόλυτα απαραίτητο. Παράλληλα, θα δίνονται πρόστιμα σε όσους/ες δεν συμμορφώνονται με τα ήδη επιβεβλημένα μέτρα της παραμονής στο σπίτι και των συναντήσεων με μέγιστο αριθμό τα τρία άτομα, καθώς και της απόστασης του 1,5 μέτρου. Ο υπουργός Δικαιοσύνης και Ασφάλειας, Ferdinand Grapperhaus, στην πρώτη του εμφάνιση σε δελτίο ανακοινώσεων της κυβέρνησης για τον κορονοϊό μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεν διστάζει να χαρακτηρίσει τις συμπεριφορές πολιτών που αψηφούν τις συστάσεις της κυβέρνησης για κοινωνική αποστασιοποίηση ως απρόσεκτους, αδιάφορους και αντικοινωνικούς. Κανένας από τους παρόντες κυβερνητικούς εκπροσώπους δεν δίνει παραπάνω πληροφορίες σχετικά με το intelligent lockdown· αργότερα ο πρωθυπουργός θα χαρακτηρίσει τη συγκεκριμένη συνέντευξη Τύπου ως «ανοργάνωτη».
Την αδυναμία της κυβέρνησης να εξηγήσει στους πολίτες την επιλογή του ονόματος του σχεδίου ως «ευφυούς» έρχονται να καλύψουν τα Μέσα. Τηλεοπτικές εκπομπές, δελτία ειδήσεων και άρθρα εφημερίδων αναλαμβάνουν να εξηγήσουν στους πολίτες ότι το σχέδιο είναι ευφυές αν και όταν όλοι μαζί αποφασίσουν να στηρίξουν τα μέτρα της κυβέρνησης και να αποτρέψουν περαιτέρω εξάπλωση του κορονοϊού, αποφεύγοντας οποιαδήποτε «αντικοινωνική» συμπεριφορά. Εξορμήσεις σε παραλίες και πάρκα, σωματική άσκηση σε ομάδες άνω των τριών και συνωστισμός σε σουπερμάρκετ θεωρούνται «απαράδεκτες» συμπεριφορές, συνεχίζοντας τη γραμμή επικοινωνίας της κυβέρνησης και του υπουργού Grapperhaus.
Υπευθυνότητα από τους πολίτες, συμπαράσταση στην κυβέρνηση
Μέσα σε αυτή την πρωτόγνωρη κατάσταση, οι ολλανδοί πολίτες καλούνται να επιδείξουν κατανόηση, αλληλεγγύη, κουράγιο και πάνω από όλα ευρηματικότητα. Τα Μέσα προτείνουν στους πολίτες από τις πρώτες μέρες των ανακοινώσεων των μέτρων να δουν την παραμονή στο σπίτι ως μια ευκαιρία προσωπικής ανάπτυξης. Η εστίαση σε αισιόδοξα νέα συναντάται στα περισσότερα τηλεοπτικά προγράμματα, όπου παρουσιάζονται καινοτόμες ιδέες και δημιουργίες τηλεθεατών ως ένα προϊόν της πανδημίας. Η εγκράτεια και η νηφαλιότητα παρουσιάζονται ως αδιαχώριστο κομμάτι της ψυχοσύνθεσης των Ολλανδών. Τα Μέσα κάνουν εκκλήσεις στους πολίτες -όπως έκανε άλλωστε και στην ομιλία του ο πρωθυπουργός στις 16 Μαρτίου- να προσέξουν ο ένας τον άλλο και να κάνουν ό,τι είναι δυνατό ώστε να μην επιβαρύνουν τον κρατικό μηχανισμό, ο οποίος δίνει μια δύσκολη μάχη με τον κορονοϊό. Όσοι αντιδρούν στα μέτρα ή προσπαθούν να ασκήσουν κριτική στην κυβέρνηση χαρακτηρίζονται ως αντικοινωνικοί, απερίσκεπτοι και σε καμία περίπτωση αντιπροσωπευτικό κομμάτι του πληθυσμού.
Ενώ τα σχέδια της κυβέρνησης γίνονται αποδεκτά από τη συντριπτική πλειοψηφία των Μέσων, η κριτική περιορίζεται σε ατομικό επίπεδο, μακριά από την πολιτική σκηνή του κοινοβουλίου. Το ευφυές lockdown -δημιούργημα της κυβέρνησης- εξαρτάται άμεσα από την αντίδραση των πολιτών και την αμέριστη συμπαράστασή τους. Πολίτες και κυβέρνηση φέρουν το ίδιο μερίδιο ευθύνης σε περίπτωση αποτυχίας των σχεδίων. Σε αυτό το πλαίσιο δεν δίνεται χώρος κριτικής σε όσα μέτρα έχει παρουσιάσει ο πρωθυπουργός της χώρας και το επιτελείο του. Τέτοιου είδους κριτική δεν χωρά εξάλλου στην ατζέντα των Μέσων για θετική σκέψη, δημιουργικότητα και προπαντός κατανόηση του κυβερνητικού μηχανισμού.
Εν μέσω πανδημίας, τα άτομα με ζωτικής σημασίας επαγγέλματα καλούνται να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Ειδικά οι εργαζόμενοι στον χώρο της υγείας χαρακτηρίζονται ως ήρωες από τα Μέσα, τα οποία -με τη βοήθεια καλλιτεχνικών και τηλεοπτικών προσωπικοτήτων της χώρας- διοργανώνουν δράσεις για την ψυχολογική υποστήριξη του νοσοκομειακού προσωπικού και των ερευνητών στη μάχη ενάντια στον κορονοϊό. Παρότι σε ατομικό επίπεδο οι εργαζόμενοι πρέπει να υπερασπιστούν τον τίτλο τους ως ήρωες, ελάχιστες αναφορές γίνονται στις περικοπές θέσεων εργασίας και μισθών που έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια στον τομέα της υγείας, περικοπές οι οποίες έγιναν και με την υπογραφή του πρωθυπουργού Mark Rutte.
Ενώ τα Μέσα βρίσκονται σε στενή συνεργασία με την κυβέρνηση στη χάραξη μιας κοινής πολιτικής εν μέσω COVID-19, είναι ξεκάθαρο ότι -τουλάχιστον μέχρι το στάδιο του intelligent lockdown- δεν ενδιαφέρονται να προωθήσουν στην ατζέντα τους κάποια ουσιώδη κριτική προς τα μέτρα που επιβλήθηκαν στους πολίτες της χώρας. Κυρίως δεν ενδιαφέρονται να παρατηρήσουν την κατάσταση μέσα από ένα ιστορικό πλαίσιο που θα περιλαμβάνει ερωτήματα σχετικά με παρόμοια περιστατικά σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και πολιτικές κυβερνήσεων οι οποίες αφήνουν τον πληθυσμό ευάλωτο σε παρόμοια χτυπήματα. Θα έπρεπε ίσως να δοθεί περισσότερη έμφαση στο πώς και γιατί ο συγκεκριμένος ιός αποτελεί πια κομμάτι της ολλανδικής αλλά και της παγκόσμιας πραγματικότητας. Τα Μέσα δεν προχωρούν όμως σε αυτά τα ερωτήματα, πιθανότατα προς αποφυγή προβολής αρνητικών ειδήσεων και δημιουργίας αμφιβολιών για τον κυβερνητικό μηχανισμό. Όσο και αν το ευφυές σχέδιο λειτούργησε στο σύνολό του, με αποτέλεσμα να μην προχωρήσει η χώρα σε ολικό αποκλεισμό (ο βασικός του στόχος), τα Μέσα στο σύνολό τους απέτυχαν να δημιουργήσουν χώρους δημόσιου διαλόγου και να αποδώσουν στην κυβέρνηση το μερίδιο των ευθυνών που της ανήκει για σχέδια τα οποία η ίδια αποφασίζει να επιβάλλει στους πολίτες της.
Πηγές
https://www.rtvnoord.nl/nieuws/220105/Rutte-Maatregelen-tegen-coronavirus-ongekend-in-vredestijd
