Η Διακυβερνητική Επιτροπή για το Κλίμα (IPCC) στην τελευταία έκθεση αξιολόγησης (AR6) διαπιστώνει ότι λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας μέσω των Αερίων του Θερμοκηπίου (ΑτΘ) η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας αυξήθηκε κατά 1.1 οC στην περίοδο 2011-2020 και η συγκέντρωση των ΑτΘ συνεχίζει να αυξάνεται λόγω της μη βιώσιμης χρήσης της ενέργειας, της χρήσης γης, της αλλαγής των χρήσεων της και του μοντέλου κατανάλωσης και παραγωγής εν γένει.

Ο στόχος λοιπόν της συγκράτησης της αύξησης της θερμοκρασίας έως 1.5 οC μέχρι το 2100 μοιάζει ανέφικτος και τα μέτρα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής (ΚΑ) και της προσαρμογής στις συνέπειες της αποκτούν άμεση προτεραιότητα.

Στο περιβάλλον αυτό ο Αγροδιατροφικός Τομέας (ΑΔΤ: γεωργία, δασοπονία και άλλες χρήσεις γης), ο οποίος παράγει το σύνολο σχεδόν των τροφών στον πλανήτη,   διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο παρέχοντας οφέλη προσαρμογής και μετριασμού, τα οποία πρέπει να αναβαθμισθούν άμεσα.

Σε αυτό το περιβάλλον, το ζήτημα της επισιτιστικής ασφάλειας αποκτά κρίσιμη σημασία λόγω των επιπρόσθετων προβλημάτων που δημιουργήθηκαν τον τελευταία καιρό με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Σημειώνεται ότι η πρόκληση αυτή  συνδέεται στενά με 3 τουλάχιστο από τους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (SGDs) του ΟΗΕ, όπως με το στόχο 2 (Μηδενική πείνα μέχρι το 2030), το στόχο 13 (Κλιματική δράση για κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 20250) και το στόχο 17 (Ζωή στη Γη, αποκατάσταση και συντήρηση των χερσαίων, υδάτινων και ορεινών οικοσυστημάτων συστημάτων).

Το πρόβλημα της επισιτιστικής ανασφάλειας σε ολόκληρο τον κόσμο  μπορεί να γίνει αντιληπτό με λίγους αριθμούς:

  • Το 2021, 2.3 δισεκατομμύρια άνθρωποι (29.3% του παγκόσμιου πληθυσμού) εκτέθηκαν σε μέση έως ισχυρή επισιτιστική ανασφάλεια
  • Ο παγκόσμιος πληθυσμός το 2050 θα είναι 9.7 δισεκατομμύρια και το 2100 εκτιμάται ότι θα φτάσει τα 10.4 δισεκατομμύρια. Η εξέλιξη αυτή απαιτεί αύξηση της παραγωγής τροφίμων έως και 80%.

Η ένταση όμως του προβλήματος δεν είναι ομοιόμορφη. Στην Ευρώπη, αντίθετα με ό,τι συμβαίνει σε άλλες περιοχές του κόσμου που αντιμετωπίζουν πείνα, το κύριο διατροφικό πρόβλημα είναι η παχυσαρκία που βλάπτει την υγεία και ευημερία των ανθρώπων και τα συστήματα υγείας. Η μέση κατανάλωση θερμίδων στην Ευρώπη το 2021 ήταν 3540 kcal/άτομο/ημέρα ενώ παγκοσμίως ήταν 2960 kcal/άτομο/ημέρα. Αντίστοιχα η μέση κατανάλωση πρωτεΐνης το 2017-2019 ήταν στην Ευρώπη 106 g/άτομο/ημέρα, ενώ στην Αφρική ήταν 63 g/άτομο/ημέρα. Τα φυτά ήταν η κύρια πηγή πρωτεΐνης στην Αφρική (79%) και 41% στη Βόρεια Αμερική και Ευρώπη.

Στην Ελλάδα το μόνο γεωργικό προϊόν στο οποίο έχουμε υπερεπάρκεια είναι οι ελιές και το ελαιόλαδο, στα οποία γίνονται σημαντικές εξαγωγές. Σε όλα τα υπόλοιπα γεωργικά προϊόντα η Χώρα είναι  ελλειμματική.

Όλα τα προηγούμενα στοιχεία σημαίνουν ότι η αύξηση της παραγωγής τροφίμων είναι επιβεβλημένη, αλλά ταυτόχρονα τα όρια περαιτέρω αύξησης της πίεσης στο περιβάλλον είναι μηδενικά. Η λύση της δύσκολης αυτής εξίσωσης εισάγει την έννοια της βιώσιμης εντατικοποίησης (sustainable intensification), η οποία φαίνεται ότι μπορεί να ικανοποιήσει το Στόχο 2 της μηδενικής πείνας με ταυτόχρονη επίτευξη και των Στόχων 13 και 15, οι οποίοι σχετίζονται στενά με το Στόχο 2.

Θα μπορούσε όμως ο ΑΔΤ της Ελλάδας να προσεγγίσει τους ανωτέρω στόχους λαμβάνοντας υπόψη τα σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα που διαχρονικά αντιμετωπίζει; Ξεχωρίζουν ενδεικτικά:

  • ο μικρός γεωργικός κλήρος (50 στρ έναντι 170 στρ. στην Ευρώπη, 120 στρ., στις Μεσογειακές χώρες και μέσο όρο παγκοσμίως 60 στρ.),
  • η αναποτελεσματική συλλογική οργάνωση (20% των γεωργικών προϊόντων μόνο διακινούνται μέσω των συνεταιρισμών, ενώ στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό είναι διπλάσιο),
  • το χαμηλό επίπεδο έρευνας και καινοτομίας (χρηματοδότηση έρευνας 11€/ha έναντι /33 €/ha στην Ευρώπη),
  • το μικρό ποσοστό νέων που ασχολούνται στη γεωργία (24% έναντι 31% στην Ευρώπη)
  • η σοβαρή απουσία θεσμικού πλαισίου προστασίας της γεωργικής γης, η οποία είναι ο βασικός συντελεστής παραγωγής;

Η απάντηση μπορεί να είναι θετική εάν ληφθούν βάσει σχεδίου και με αποφασιστικότητα και συνέχεια τα παρακάτω μέτρα:

  • Δημιουργία σύγχρονων συλλογικών σχημάτων (συνεταιρισμών, ομάδων παραγωγής κ.λπ) για την αντιμετώπιση του σοβαρού προβλήματος του μικρού γεωργικού κλήρου.
  • Οριοθέτηση της γεωργικής γης και αξιολόγηση της καταλληλότητά της για αγροτική παραγωγή (γεωργική, κτηνοτροφική, δασική) (ν. 2945/2001).
  • Δημιουργία αγροκλιματικών ζωνών με βάση το μικροκλίμα και τις κατηγορίες εδαφών και αναδιάρθρωση των καλλιεργειών εντός αυτών των ζωνών λαμβάνοντας υπόψη α) τις προοπτικές για το κλίμα, β) τις νέες διεθνείς και ευρωπαϊκές τάσεις στον ΑΔΤ και γ) τις δυνατότητες των μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων με προώθηση των μικρών αλυσίδων αξίας με έμφαση στην ποιότητα.
  • Αξιοποίηση της νέας τεχνολογίας και καινοτομίας μέσω ουσιαστικής εκπαίδευσης του γεωργικού πληθυσμού.
  • Υιοθέτηση βιώσιμων συστημάτων γεωργικής παραγωγής (έξυπνη γεωργία, γεωργία άνθρακα, γεωργία ακριβείας, γεωργία συντήρησης, οργανική γεωργία).
  • Ουσιαστική αλλαγή της διαχείρισης των συντελεστών παραγωγής, όπως α) της ενέργειας με αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας όπως γεωθερμική, παλιρροϊκή, ενέργεια από βιομάζα και βιοαέρια και κυρίως ηλιακή ενέργεια (Φωτοβολταϊκά συστήματα με άμεση χωροθέτηση της εγκατάστασής τους με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία (ΚΥΑ 49828/3/12-2008), β) της Γης (έδαφος, νερό) με ριζική αναμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου που σήμερα την αφήνει τελείως απροστάτευτη.
  • Αναβάθμιση και ενίσχυση της αγροτικής έρευνας, η οποία συνθλίβεται σε ένα οργανισμό με πολλά αντιφατικά αντικείμενα (ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ).

* Του Χρίστου Τσαντήλα, Γεωπόνου, Δρ. Εδαφολογίας, Επιστημονικού Συνεργάτη του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης ΕΝΑ – Το κείμενο δημοσιεύθηκε πρωτότυπα σε έκδοση της ιστοσελίδας peripteron.eu

 

–